Święta Zofia w Kijowie to wyjątkowy zabytek kultury, który ma kilka nazw. Nazywa się Hagia Sophia, Muzeum Sofii lub Rezerwat Narodowy. Ale bez względu na to, jak brzmi jego nazwa, to miejsce pozostaje wyjątkowym zabytkiem architektury starożytnej Rosji i Bizancjum.
Muzeum słynie z fresków i mozaik. Freski św. Zofii w Kijowie zdobią 3000 mkw. Na 260 metrach kwadratowych montowana jest imponująca mozaika. Zofia Kijowska dla państwa staroruskiego była nie tylko budynkiem kościelnym, ale także budynkiem użyteczności publicznej.
Historia stworzenia
Nic nie wiadomo o czasie budowy pomnika. Jednak Opowieść o minionych latach wspomina 1037 jako rok budowy Hagia Sophia. W tym czasie rządził Jarosław Mądry. Niektóre źródła podają, że fundamenty świątyni cofnięto w 1017 r. za panowania Włodzimierza I Światosławowicza. Większość naukowców nadal skłonna jest sądzić, że w 1037 roku rozpoczęto budowę pomnika. Co zaskakujące, freski św. Zofii w Kijowie zachowały swoją pierwotną wartość dla naszychczas.
Kroniki mówią, że rok 1036 jest związany z obecnością Jarosława Mądrego w Nowogrodzie Wołyńskim. W tym czasie dotarła do niego wiadomość, że Pieczyngowie przygotowują ofensywę przeciwko Kijowowi. Jarosław zebrał sojuszników z mieszkańców Nowogrodu. Wkrótce miała miejsce bitwa, w której król wygrał i zmusił Pieczyngów do ucieczki. W imię tego zwycięstwa na miejscu bitwy powstała świątynia.
Z języka greckiego Sophia jest tłumaczona jako „mądra”. Dlatego Hagia Sophia była uważana za symbol chrześcijańskiej mądrości i oznaczała zwycięstwo ludu prawosławnego nad pogaństwem. Zofia Kijowska jako zabytek kultury duchowej i dziś ma szczególną wartość.
Budowa Katedry
Specjaliści mówią, że w budowę kijowskiej św. Zofii zaangażowanych było około 40 rzemieślników z licznymi pomocnikami. Pomnik budowano przez około 3 lata, a wykończenie wnętrza zajęło jeszcze kilka lat. Budowę świątyni przeprowadzili mistrzowie z Konstantynopola, specjalnie zaproszeni przez Jarosława Mądrego. Początkowo budynek katedry był prostokątny i otoczony dwunastoma filarami w kształcie krzyża. Został ozdobiony trzynastoma kopułami (dziś jest ich już 19), które symbolizują 12 apostołów i Jezusa Chrystusa. Główna kopuła została wzniesiona pośrodku świątyni, cztery znajdowały się nad ołtarzem, pozostałe znajdowały się w zachodnich narożnikach budynku.
W tym czasie katedra miała tylko dwa rzędy krużganków w formie otwartego balkonu otaczającego budynek z trzech stron. Drugie piętro zajmowały tzw. komnaty dla książęcej rodziny i szlacheckich mieszkańców miasta.
Do budowyW katedrze zastosowano bloki granitowe i zaprawę wapienną z dodatkiem kruszonej cegły. Elewacje budynku nie były otynkowane. Dach wykonano z blach ołowianych, które przykrywały kopuły i sklepienia. Ściany, filary i sklepienia katedry św. Zofii zostały ozdobione wspaniałymi malowidłami ściennymi o powierzchni 5000 metrów kwadratowych. Dziś w pierwotnej formie zachowało się zaledwie 2000 metrów kwadratowych fresków.
Chronologia wydarzeń
W swojej historii katedra św. Zofii przeszła wiele prób. Był wielokrotnie niszczony i odbudowywany, prawie całkowicie przebudowywany. W 1240 r. świątynia po raz pierwszy przeszła poważne zmiany, wtedy też na Kijów zaatakowali Tatarzy Mongołowie. Zofia Kijowska (w artykule przedstawiamy zdjęcia katedry) została rozgrabiona i prawie doszczętnie zniszczona. Splendor i zamieszanie kolorów zgasły na chwilę.
Całkowita renowacja pomnika św. Zofii Kijowskiej odbyła się za metropolity Piotra Mogili, który ufundował przy świątyni klasztor. Katedra miała ten sam wygląd, ale sama budowla wymagała natychmiastowej przebudowy. W latach 1633-1647 świątynia została częściowo odrestaurowana. Wyremontowali, wymienili dach, podłogi i zainstalowali luksusowo zdobiony ikonostas w soborze św. Zofii w Kijowie. Zdjęcie zrobione w środku może oddać tylko niewielką część całego piękna.
1697 był rokiem fatalnym dla katedry. Ogień strawił prawie całą drewnianą zabudowę klasztoru. Po tym zdecydowano się na remont. W tym czasie wzniesiono trójkondygnacyjną dzwonnicę św. Zofii. W 1852 roku ukończono czwartą kondygnację. Przebudowano także sam gmach katedry, który nabrał charakterystycznych dla tamtych czasów cech baroku ukraińskiego.
W latach 1722-1730 na terenie klasztoru wybudowano refektarz i piekarnię, w której później mieściła się administracja diecezjalna.
W 1934, decyzją rządu sowieckiego, budynki świątyni zostały ogłoszone Państwowym Rezerwatem Historii i Architektury.
Czas sowiecki tchnął nowe życie w rozwój klasztoru. W tym czasie aktywnie prowadzono prace konserwatorskie, w wyniku których przywrócono wygląd świątyni i innych budynków kompleksu.
W 1990 roku Sophia z Kijowa została wpisana na Listę Światowych Miejsc Kultury UNESCO. W tym samym roku katedra otrzymała statut dający prawo do samorządu.
Unikalny zabytek architektury - św. Zofia Kijowska. Opis i historia jego powstania rozbudza wyobraźnię nawet ludzi dalekich od religii.
7 faktów na temat św. Zofii w Kijowie
- Dzwonnica katedry została wzniesiona przez hetmana Iwana Mazepy. Do tej pory znajduje się tam ogromny dzwon „Mazepa”, który w 1705 roku na polecenie i na koszt Iwana Mazepy nalał mistrz Afanasy Pietrowicz. Dzwon to prawdziwe arcydzieło architektury. Ozdobiona ornamentem i herbem hetmana.
- W piwnicach katedry św. Zofii znajdowała się ogromna biblioteka Jarosława Mądrego, która w tajemniczy sposób gdzieś zniknęła. Jedyna wzmianka o tym znajduje się w „Opowieściach minionych lat” Nestora Kronikarza. Być może teraz jest ukryta w Kijowie-Pecherskwawrzyn.
- Sofia Kijów przechowuje jedną z najrzadszych mozaik Oranta. Przedstawia Matkę Bożą z wyciągniętymi ramionami, czytającą modlitwę. Bez dziecka prawie nigdy nie jest przedstawiana. Ten majestatyczny obraz znany jest jako „Ściana niezniszczalna”.
- Freski św. Zofii w Kijowie są w większości religijne. Zasadniczo przedstawiają modlitwy o miłosierdzie dla ludzi. Na jednej ze ścian widnieje inskrypcja księcia Bryachislava z prośbą o litość nad nim, grzesznym i nieszczęsnym.
- W 2008 roku św. Zofia kijowska odzyskała ażurową srebrną bramę z wizerunkami świętych. W latach 30. zostały wysłane do przetopienia przez władze sowieckie. Aby je odnowić, potrzeba było około 100 kg srebra.
- Sanktuarium wypełnione jest nie tylko modlitwami, tu można znaleźć świeckie inskrypcje.
- Podczas budowy świątyni w Kijowie obowiązywał osobny podatek, zgodnie z którym każdy, kto odwiedzał miasto, musiał przywieźć ze sobą kilka kamieni.
Szczególną wartość mają freski przedstawiające pomnik Zofii Kijowskiej. Mozaiki i freski są główną ozdobą katedry.
Malarstwo mozaikowe św. Zofii w Kijowie
Ten rodzaj malarstwa jest głównym elementem wystroju katedry. Kopuła centralna i absyda ozdobione są kolorowymi elementami mozaiki. W innych częściach katedry można zobaczyć nie mniej malownicze freski. Na świecie zachowało się wiele starożytnych obrazów, ale to freski i mozaiki św. Zofii kijowskiej są uważane za autentyczne przykłady malarstwa monumentalnego. Zachowały się w oryginalnej formie i nigdyprzeszły remonty i uzupełnienia. Zostały jedynie oczyszczone z kurzu, co nadało im pierwotną świeżość i piękno.
Kolory mozaik Sofii są tak piękne, że czasami wydaje się, że oko nigdy nie widziało bardziej harmonijnego połączenia tak wielu kolorów, odcieni i kształtów.
Doświadczeni artyści liczą tutaj 35 odcieni brązu, 34 półtony zieleni, 23 odcienie żółci, 21 odcieni niebieskiego i 19 odcieni czerwieni. Paleta mozaik Sofii składa się ze 150 odcieni, co wskazuje, że Ruś Kijowska była niedościgniona w produkcji sm alta.
Złote tło nadaje mozaikom Sofii szczególnego wyrafinowania i luksusu. To z nim wszystkie inne odcienie są w doskonałej harmonii.
Mozaika „Chrystus – Pantokrator”
Podstawę kopuły centralnej zdobi ogromny medalion, w centrum którego znajduje się wizerunek "Chrystusa - Pantokratora". Mozaika wykonana jest zgodnie ze wszystkimi zasadami percepcji z dużej odległości. Początkowo w kopule znajdowały się cztery wizerunki archaniołów. Niestety z nich zachował się tylko jeden obraz mozaikowy, który pochodzi z XI wieku. Pozostałe części uzupełniono farbami w XIX wieku.
Na centralnym bębnie z kopułą znajduje się również mozaikowa figura apostoła Pawła i Jezusa Chrystusa, przedstawiająca wizerunek Kapłana. Obraz Matki Bożej zaginął w połowie.
Żagiel wypukłego bębna ozdobiony jest wizerunkiem Marka Ewangelisty. Pierwotnie na łukach znajdowało się 30 malowniczych mozaik, z których przetrwało tylko 15.
Mozaika"Maria Oranta"
Sklepienie ołtarza głównego ozdobione jest ogromną mozaiką Matki Bożej (Oranta) w stanie modlitwy. Ten obraz wyróżnia się na tle całego malarstwa wnętrz. Jego wysokość to około 6 metrów. Matka Boża stoi na podwyższeniu ozdobionym drogocennymi kamieniami z rękami uniesionymi wysoko. Ubrana jest w niebieską tunikę i przykryta długim damskim welonem ze złotymi fałdami. Noszenie czerwonych butów.
Ta postać wyróżnia się monumentalnością i szczególną wielkością. Soczyste kolory od razu przyciągają wzrok. Pod tym obrazem znajduje się mozaika „Eucharystia”, symbolizująca scenę komunii apostołów. W pobliżu tronu są archaniołowie z wachlarzami. Również obok znajduje się figura Jezusa Chrystusa. Rozdaje apostołom, uroczyście zbliżając się do niego z różnych stron, sakrament w postaci chleba i wina. Apostołowie ubrani są w jasne kostiumy, Jezus ma na sobie niebieski płaszcz i fioletowy chiton, ozdobiony złotem. Szkarłatny tron nadaje kompozycji szczególnego nasycenia kolorów. Dolna kondygnacja sklepienia jest ozdobiona wizerunkami świętych i archidiakonów.
Sophia z Kijowa: freski
Freski zdobią wszystkie boczne części katedry, można je również zobaczyć na wieżach, chórach i galeriach. Oryginalne obrazy zostały częściowo zaktualizowane podczas restauracji w XVII wieku. Pod koniec XVII wieku zniszczone freski św. Zofii Kijowskiej zostały całkowicie odrestaurowane. Częściowo nowe obrazy naniesiono farbami olejnymi. Malarstwo olejne w tym czasie nie miało wartości artystycznej, ale jego podopieczni całkowicie powtarzali malowidła starożytnych fresków.
W XIX wieku przeprowadzono poważne prace konserwatorskie, w wyniku których usunięto wszystkie warstwy starożytnych fresków. W niektórych miejscach trzeba było zastosować niektóre obrazy, aby zachować oryginalny zespół.
System fresków św. Zofii w Kijowie zawiera wizerunki licznych ornamentów, scen, pełnometrażowych i półpostaci świętych.
Fresek „Rodzina Jarosława Mądrego”
Ten obraz jest szczególnie interesujący przy pomniku Zofii Kijowskiej. Freski zajmują północną, zachodnią i południową stronę nawy głównej. Co zaskakujące, centralna część tej kompozycji nie zachowała się do dziś, można ją rozpoznać po twórczości holenderskiego artysty Abrahama Van Westerfelda, który odwiedził Kijów w 1651 roku.
Na mozaice Jarosław Mądry trzyma model św. Zofii kijowskiej, obok niego jego żona, księżniczka Irina. Kierują się do Jezusa Chrystusa, który jest przedstawiany wraz z księciem Włodzimierzem i Olgą, założycielami chrześcijaństwa w starożytnej Rosji. Za książęcą parą stoją ich dzieci, również zmierzające w kierunku Chrystusa. Ta ogromna kompozycja zachowała się tylko częściowo. Dziś po stronie północnej widoczne są tylko dwie postacie, a na ścianie południowej cztery.
Sarkofag księcia Jarosława
Grób księcia zajmował wschodnią część krużganków św. Zofii Kijowskiej. Znajdowały się w nim miejsca pochówku całej rodziny książęcej. Dziś można zobaczyć tylko sarkofag Jarosława Mądrego, który zajmuje część sali ołtarzowej galerii północnej. To jest prostokątne pudełko z wystającymosłona po bokach. Wszystko jest ozdobione wizerunkami roślin, ptaków, krzyży i innych symboli starożytnego chrześcijaństwa. Grób waży około 6 ton. Marmurowy sarkofag sprowadzono z Bizancjum.
W 1939 roku grób został otwarty, a naukowcy znaleźli tam szkielety mężczyzny i kobiety, których kości były zmieszane. Ten fakt, a także fakt, że w sarkofagu nie było śladów odzieży, jest bezpośrednim dowodem napadu rabunkowego.
Udowodniono, że męski szkielet należał do Jarosława Mądrego, a żeński należał do jego żony Iriny. Czaszka Jarosława Mądrego posłużyła za wzór do stworzenia rzeźbiarskiego portretu księcia, który obecnie znajduje się w północnej części katedry. We wrześniu 2009 r. sarkofag został ponownie otwarty do badań. Potem rozeszły się pogłoski, że nie ma gwarancji, że szczątki kości należą do Jarosława Mądrego.
Każdy mieszkaniec i gość miasta Kijowa może zobaczyć piękno i wspaniałość pomnika św. Zofii Kijowskiej. Jak dostać się do głównej świątyni Rusi Kijowskiej? Sanktuarium znajduje się pod adresem: Władimirskaja, 24.
Tu znajduje się również słynny Plac Sofijski, na którym od dawna odbywają się wszelkiego rodzaju imprezy nie tylko o charakterze religijnym, ale także społeczno-gospodarczym i politycznym. Odbywały się tu spotkania i targi. Dziś plac zdobi pomnik Bohdana Chmielnickiego.
